اخبار
دکتر غلامرضا امین: آینده نگری نسبت به تاسیس داروخانه های گیاهی
دکتر غلامرضا امین، متولد سال ۱۳۲۴ است. وی استاد گروه فارماکوگنوزی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران، استاد و مدیر سابق گروه داروسازی سنتی دانشکده طب سنتی دانشگاه است. از سوابق وی می‌توان به ریاست موسسه گیاهان دارویی، عضویت در کمیسیون ماده 20 دارو، عضویت در کمیته بررسی و تدوین داروهای گیاهی، عضو ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان داروئی و... اشاره کرد. موضوع راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی و وضعیت اقتصادی آن‌ها را با ایشان مطرح کردیم. طبیعتاً نقش فارغ‌التحصیلان دانشکده‌های طب سنتی و جایگاه آن‌ها بخشی از این گفتگو بود.
آیا به‌طورکلی با افزایش سهم داروهای گیاهی و کاهش داروهای شیمیایی در سبد خانواده موافق هستید؟
مصرف سرانه داروهای شیمیائی در ایران بسیار زیاد است و این‌یک آرزوست که بتوانیم با اجرای سیاست‌های پیشگیری و ارتقای سلامتی، این مصرف را کاهش دهیم و برای این منظور گیاهان داروئی و داروهای گیاهی توان بالقوه استفاده برای پیشگیری، حفظ و ارتقا سلامتی را دارا هستند.
نحوه مدیریت عرضه داروهای گیاهی را در حال حاضر چگونه می‌بینید؟ آیا توانسته است نیازهای جامعه را به‌صورت علمی پوشش دهد؟ چه نگرانی‌هایی در این رابطه وجود دارد؟
در حال حاضر برای عرضه داروهای گیاهی مشکلی وجود ندارد زیرا فرآورده‌ای داروئی با منشأ طبیعی (اکثراً گیاهی) که دارای پروانه سازمان غذا دارو باشند از طریق شرکت‌های پخش سراسری دارو در داروخانه‌ها توزیع می‌شوند. ولی موضوع گیاهان داروئی (مواد گیاهی خام) که به صورت‌های فعلی در فروشگاه‌های گیاهی عرضه می‌شوند بسیار ابتدائی است و آلودگی‌های مختلف و تقلبات این‌گونه نمونه‌ها از دل‌نگرانی‌های اساسی است.
نقش دانشکده‌های طب سنتی را در مدیریت عرضه داروهای گیاهی در حال حاضر چیست؟ تا چه میزان توانسته است بر فضای تجویز و عرضه داروهای گیاهی ورود پیدا کند؟
درست این است که موضوع آموزش و خدمات در امتداد یکدیگر قرار داشته باشند ولی میدانیم که عرضه گیاهان داروئی از موضوع آموزش آن کاملاً جدا افتاده است و سیستم سنتی حاکم بر آن سالیان سال است که راه خود را می‌رود و متقابلاً دانشکده‌های طب سنتی هم مجبور هستند نقش آموزشی خود را پررنگ نگاه‌دارند. فراموش نکنیم که دانشکده‌های طب سنتی آن‌قدر نوپا هستند که با ایجاد چند کلینیک اختصاصی تا نقش‌آفرینی در این بازار آشفته فاصله زیادی دارند.
وضعیت فارغ‌التحصیلان داروسازی طب سنتی را چگونه می‌دانید؟ آیا توانسته‌اند جایگاه مناسب خود را در میان داروسازان عمومی تعریف کنند؟ برای اشتغال آن‌ها چه پیشنهادی دارید؟
داروسازی سنتی یکی از رشته‌های تخصصی تلفیقی از داروسازی و طب سنتی است و فقط داروسازان عمومی پس از قبولی در آزمون ورودی و گذراندن دوره چهارپنج‌ساله، در این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند. هدف از ایجاد این تخصص تربیت نیروی موردنیاز در درجه اول برای کادر علمی آموزشی موردنیاز دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ونیز نیروی علمی و تحقیقاتی جهت بروز رسانی داروهای مکتوب در متون علمی طب پارسی (Persian Medicine) است که در هاریسون، کتاب رفرانس پزشکی دنیا از آن نام‌برده شده است. فارغ‌التحصیلان این رشته که در حال حاضر تعدادشان اندک است جذب دانشگاه‌های و مراکز تحقیقاتی مختلف شده و همچنین طبق مصوبات قانونی، یکی از اعضای اصلی در هیئت مؤسس سلامتکده هایی هستند که در سراسر ایران در حال تأسیس هستند. ضمنااین متخصصان ساخت داروهای طب سنتی را طراحی، نظارت و اجرائی خواهند نمود و مدیریت بخش تحقیقات و توسعه لابراتوارهای داروسازی فرآورده‌های طبیعی را بر عهده خواهند داشت.
آیا داروخانه‌های گیاهی را نسل نو عطاری‌های قدیم می‌دانید؟
به‌هیچ‌وجه، حیطه کاری این داروخانه‌ها بسیار متفاوت است ساختاری که در سازمان غذا دارو برای آن در نظر گرفته شده است بسیار علمی و متفاوت است و چنانچه طرح آن با موافقت تمامی ذینفعان، اجرائی شود نام آن «داروخانه فرآورده‌ای طبیعی» خواهد بود.
یکی از نگرانی‌ها پیرامون تأسیس داروخانه‌های گیاهی این است که ممکن است نتوانند هزینه‌های خود را پوشش داده و درنتیجه به جهت مسائل مالی دچار ورشکستگی یا انحراف از اهداف تعریف‌شده شوند. در این رابطه چه نظری دارید؟ آیا داروخانه‌های گیاهی (در صورت راه‌اندازی) قادر خواهند بود هزینه‌های اقتصادی خود را پوشش دهند؟
به نظر من این نگرانی‌ها می‌تواند مطرح باشد ولی اگر فروشگاه‌های فعلی می‌توانند هزینه‌های خود را تأمین کنند، داروخانه‌های فرآورده‌های طبیعی که قرار است علمی‌تر کار کند حتماً خواهد توانست ولی موضوع اصلی این نیست.
آیا در صورت راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی، داروخانه‌های فعلی خواهند توانست هزینه‌های خود را پوشش دهند یا اینکه دچار مشکل مالی خواهند شد؟
این موضوع حقیقت است که بخشی از داروهای گیاهی و فرآورده‌های طبیعی حتماً به این داروخانه‌ها هم داده خواهند شد و مسلم است که افت اقتصادی حاصل از آن در دور نمای حداقل بعد از ۱۰ سال قابل‌توجه خواهد بود، اما این کاهش با تأسیس داروخانه‌های جدید هم اتفاق می‌افتد و از طرفی فراموش نکنیم که در ۱۰ سال آتی افزایش جمعیت هم خواهیم داشت. به نظر من این موضوع را از منظرهای دیگری هم می‌توان نگاه کرد و آن اینکه این ۲ در اصل یکی باشند.
آیا داروخانه‌های گیاهی به‌منظور تأمین مسائل اقتصادی خود وارد رقابت صنفی با داروخانه‌های عمومی نخواهند شد؟ و بر سر تعیین تکلیف اینکه کدام دارو متعلق به کدام دسته از داروخانه‌ها است اختلاف ایجاد نخواهد شد؟
نگرانی‌های به‌حق است ولی این اتفاق بسیار بعید است زیرا مدیران برنامه‌ریزی برای این نوع داروخانه‌ها خود در درجه اول داروساز هستند و به‌تمامی مراحل کار واقف‌اند و مسلماً با تدوین دستورالعمل‌های دقیق محدوده اختیارات را دقیقاً مشخص خواهند نمود. فراموش نکنیم که مؤسس و مسئول فنی این داروخانه‌ها بلاشک دکترهای داروسازی خواهند بود که شرایط احراز را کسب نمایند.
چه ضرورتی ایجاب می‌کند که بخواهیم داروخانه فرآورده‌های طبیعی داشته باشیم؟
در پاسخ می‌توانم بگویم چنانچه کمی به عقب برگردیم و ببینیم که چه ضرورتی ایجاب می‌کرد که داروخانه هائی که در حال حاضر داریم را داشته باشیم. ملاحظه خواهیم نمود جز این نبود که بعد از دارالفنون و تربیت پزشکان و در ادامه آن تربیت متخصصان مربوطه نیاز به ایجاد یک مرکز علمی و کاملاً حرفه‌ای با مسئولیت یک نفر دکتر داروساز برای عرضه داروهایی داشتیم که توسط پزشکان مربوطه دستور مصرف داده می‌شد و اکنون‌که - پس از گذشت قرن‌ها، مکتب کل‌نگر و روش‌های درمانی ابن‌سینا، رازی، عقیلی خراسانی و ... را که از افتخارات جهان پزشکی هستند به دانشگاه آورده‌ایم و دانشکده‌های طب سنتی را در دانشگاه‌های کشور تأسیس کرده‌ایم، همان ضرورت قبلی را این بار برای گسترش و اجرائی نمودن «پرشین مدیسین» ایجاد کرده‌ایم. پزشکانی که پس از آزمون بسیار سنگین وارد دوره تخصصی طب سنتی می‌شوند در طی حداقل پنج سال تخصص لازم برای اجرای طب کل‌نگر پارسی را پیدا می‌کنند و بعد از فارغ‌التحصیلی (بیش از 300 نفر تاکنون) در مطب‌ها، کلینیک‌ها، سلامتکده هاو ... شروع به تجویز دارو می‌نمایند ولی این داروها با داروهای شیمیائی که قبلاً تجویز می‌کرده‌اند هرچند در ظاهر یکی است ولی در حقیقت تفاوت دارند و دستورات مصرف آن‌ها هم متفاوت است و چنانچه مفرده یا مرکبه باشند نیز بسیار متفاوت است. لذا نمی‌توانند به داروخانه‌های موجود ارجاع داده شوند چون داروخانه‌های فعلی فقط جزئی از آن داروها را ممکن است داشته باشند ولی اکثر داروهای مرکبه یا مفرده خاص طب سنتی را ندارند و ضمناً داروسازان عمومی نیز اطلاعات کافی در این زمینه - برای ارائه به بیماران را آموزش ندیده‌اند. لذا عملاً حلقه مفقوده سیستم ارائه خدمات طب پارسی (پرشین مدیسین) را پیش رو خواهیم داشت و خلأ وجود داروخانه‌ای اختصاص یا بخش خاصی در داروخانه‌های فعلی برای کامل کردن زنجیره خدمات طب کل‌نگر را نیاز داریم؛ بنابراین ضرورت پیش‌آمده، ابتدا آموزش نیروی لازم برای این‌گونه داروخانه‌هاست که ضرورت پیدا نموده است نه خود داروخانه‌ها. برای انجام این ضرورت ۲ کار را می‌توانیم انجام دهیم. راه اول به‌عنوان راه نزدیک که می‌تواند با ایجاد یک دوره تکمیلی منجر به مدرک برای داروسازان عمومی فعلی با مشارکت دانشکده‌های داروسازی و طب سنتی امکان‌پذیر شود و راه دوم که راهی کمی زمان‌بر است، باتربیت نیروهایی با حداقل مدرک کارشناسی ارشد پیوسته -با همکاری دانشکده‌های داروسازی و طب سنتی امکان‌پذیر می‌گردد که بعد از فارغ‌التحصیلی بتوانند در بخش خاصی که در داروخانه‌های فعلی ایجاد می‌شوند یا در داروخانه‌های فرآورده‌های طبیعی، زیر نظر دکتر داروساز مسئول فنی داروخانه، مشغول به کار شوند و این خلأ اجرائی را پر نمایند و چه بساایجاد هر دو راه باهم بتوانیم داشته باشیم. نکته بسیار اساسی باقی‌مانده دیگر این است که طبق قانون، در حال حاضر داروخانه‌های فعلی مجاز به عرضه اشکال داروئی سنتی یا عرضه مواد خام فرآوری نشده از مواد طبیعی نیستند و لذا می‌بایستی با تدوین ضوابط و مقررات جدید، علاوه بر دادن مجوز ارائه این‌گونه از فرآورده‌ها، اجازه ساخت برخی فرمولرهای جالینوسی هم (البته با داشتن فضای مناسب آن) به داروخانه‌ها - داده شود تا بتوانند همانند اجازه ساخت نسخه‌های ترکیبی فعلی، مجوز ساخت برخی فرمولرهای دست‌ساز را بر اساس نسخه پزشکان متخصص طب سنتی و یا پزشکان دیگر را داشته باشند. خبر خوب آنکه راه‌های پیشنهادی به‌موازات هم در دست انجام است.
آیا راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی را تنها گزینه وزارت بهداشت برای ساماندهی عطاری‌ها می‌دانید؟
عطاری‌ها یک صنف کاری هستند و ساماندهی آن‌ها موضوع کاملاً جداگانه‌ای است و ربطی به داروخانه‌های موردنظر ندارد.
آیا تاکنون مجوزی در خصوص راه‌اندازی داروخانه گیاهی صادر شده است؟ آیا در این خصوص ضوابطی هم تدوین‌شده است؟
مدت‌هاست که ضوابط این کار آماده‌شده است ولی با درایت و احاطه‌ای که مسئولان وزارت بهداشت دارند مسلم است که تا رسیدن به اجماع کامل و آماده شدن همه امکانات عملیاتی نخواهد شد.
دلایل مخالفت انجمن داروسازان با تأسیس داروخانه‌های گیاهی را چه می‌دانید؟ آیا صرفاً موضوعات صنفی مطرح است؟
به نظر من مخالفتی در کار نیست. بلکه دلسوزی و آینده‌نگری است. نگرانی بابت سوءاستفاده‌هایی است که ممکن است مشکل‌ساز شوند. قرار نیست هر انتقادی را مخالفت فرض کنیم. باید به خرد جمعی باور داشته باشیم.
خطوط قرمز درراه اندازی داروخانه‌های گیاهی را چه می‌دانید؟
عدم پاسخ گوئی مستدل به سؤالاتی که مطرح است.
جایگاه مکمل‌های غذایی در داروخانه‌های گیاهی قابل‌تعریف است؟ آینده صنعت مکمل‌های غذایی را چه می‌دانید؟
طبق تعریف مکمل‌های غذائی در دنیا جایگاه خود را دارند. این محصولات به‌جز استفاده از کلماتی که قانون برای آن‌ها مشخص کرده است اجازه ادعای درمانی نمی‌توانند داشته باشند که در صورت عدم رعایت مسلماً سازمان غذا دارو با آن‌ها برخورد خواهد داشت. استفاده از ویتامین‌ها و مینرالها و حتی عصاره‌های گیاهی در آن‌ها مجاز است و در ایران هم تولید آن‌ها در حال افزایش است و آینده روشنی برای آن‌ها متصور است به شرطی که از محدوده ضوابط خود خارج نشوند. این نکته نیز شایان توجه است که خطر بزرگ در سرنوشت حال و آینده آن‌ها، اجازه واردات دادن به داروهای گیاهی یا مکمل‌هایی است که مشابه داخلی دارند یا امکان تولید داخلی آن‌ها موجود است.
تجربه جهانی در خصوص راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی به چه صورت است؟ آیا در سایر کشورها نیز چنین موضوع صورت پذیرفته است؟
در بسیاری از نقاط دنیا هر دو شکل ارائه خدمات، در داروخانه‌های عمومی و در فروشگاه‌های سلامتی (Health shop) وجود دارد و جالب است که بسیاری از محصولات نوع دوم در داروخانه‌ها نیز دیده می‌شوند و اغلب آن‌ها OTC یا اصطلاح اشتباه «بدون نسخه» و در معرض خرید مستقیم مردم قرار دارند و هیچ تداخل یا برخوردی هم ایجاد نمی‌شود چون قوانین تدوین‌شده با شدت تمام و بدون چون‌وچرا اجرا می‌گردند. افرادی که در فروشگاه‌های بسیار زیبای سلامتی کار می‌کنند فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، حداقل در تغذیه هستند و مثل داروسازان مسئولان فنی داروخانه‌ها، باید دوره‌های بازآموزی سالیانه را بگذرانند. و بد نیست ذکر کنم که عطاری‌ها به شکلی مشابه با ایران در بسیاری از کشورها، ولی بسیار تمیز و بدون اجازه طبابت یا عرضه و ادعای معالجه همه نوع بیماری و نوشته‌های تبلیغاتی وجود دارند و بدون استثنا موظف هستند که تابلویی با نوشته‌های درشت به رنگ قرمز را در محل دید مشتریان قرار داده باشند که بر روی آن نوشته است: «طبق قوانین دولتی از دادن هرگونه اظهارنظر طبی و توصیه درمانی معذوریم.
