شلغم، غذایی مناسب جهت فصل سرما

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم

مرحوم دكتر سيد جلال مصطفوى كاشانى

در شلغم يك آنتى بيوتيك قوى موجود است. به اين جهت، باوجود اينكه داراى مقدار زيادى مواد قندى قابل جذب است، با اين همه هيچ گاه تحت تأثير ميكروب هاى هوا فاسد نمى شود و خوراكى هايى را كه با شلغم مى پزند ديرتر فاسد مى شوند.

شلغم معده و روده ها را ضد عفونى مى كند.

اگر شلغم را خرد كنند و صد گرم آن را در آب بجوشانند، نوشابه اى به دست مى آيد كه براى سينه فوق العاده مفيد است؛ اخلاط را به سهولت از سينه دفع كرده و سرفه را آسان مى كند و براى معالجه سرماخوردگى بسيار مفيد واقع مى شود. شلغم را رنده كرده و آب آن را گرفته صاف كنيد و هم وزن آن را شكر افزوده با آتش ملايمى بپزيد تا به قوام آيد، به اين ترتيب شربت شلغم به دست مى آيد. روزى چند قاشق سوپ خورى از آن را براى معالجه سرماخوردگى، زكام و آنژين، و ورم لوزه ها و درد سينه ميل كنيد.

شلغم داراى فسفر، كلسيم، آهن، يد، گوگرد و ويتامين هاى «آ»، «ب» و «ث» بوده و به اين جهت براى تقويت باه و تقويت عمومى بدن مفيد است.

شلغم از سبزى هاى نادرى است كه داراى آرسينك هستند و اين ماده در درجه اول براى بيمارى هايى كه علت آن فقر غذايى، تحليل قوا و سل است، بسيار مفيد است.

شلغم داراى 7.4 درصد مواد قندى است، حال آنكه شيرين ترين و بهترين سيب هاى درختى، بيش از 7.2 درصد مواد قندى ندارند، به اين جهت خاصيت غذايى آن زياد است.

شلغم قوه بينايى را زياد مى كند.

شلغم ترشح ادرار را تحريك مى كند و در سنگ كليه و مثانه تجويز مى شود.

در بيمارى نقرس و درد مفاصل يك شلغم را بپزيد و آن را ريزريز كرده به شكل فرنى درآوريد و مثل ضماد، روى مفاصلى كه درد مى كند، بگذاريد.

ضماد شلغم براى معالجه سرمازدگى اعضاى بدن نيز بسيار مفيد است و ورم آن را به كلى از بين مى برد؛ براى انجام اين امر، يك شلغم را در كوره با پوست بپزيد، وقتى خوب پخته و نرم شد بگذاريد كمى سرد شود، سپس آن را به دو قطعه كرده و هر قطعه را روى عضوى بگذاريد كه سرمازدگى پيدا كرده است و محكم بماليد تا شيره آن بيرون آيد.(1)

علم تغذيه كه از اوايل قرن بيستم، با كشف ويتامين ها شروع شده و امروزه به پيشرفت هاى شايانى رسيده است، هدفش اين است كه با بررسى هاى پزشكى دقيق، خواص درمان بخش بقولات، سبزيجات، ميوه جات و ساير مواد غذايى را كشف و در دسترس استفاده عموم قرار دهد كه تا حدامكان، مردم از خوردن داروها خوددارى و با محصولات طبيعى و غذاهاى گوناگون، بيمارى هاى مختلف را درمان كنند. در مواردى هم كه معالجه با داروها لازم و واجب باشد، انتخاب غذاهاى مناسب و استفاده از خواص درمان بخش آن ها، بدون هيچ ترديدى، كمك فوق العاده مؤثرى در بهبود حال بيمار خواهد داشت و به همين جهت، علم تغذيه رشته مهمى از دانش پزشكى است و روز به روز در كشورهاى مترقى دنيا توسعه و اهميت بيشترى پيدا مى كند و دانشمندان غذاشناس دنيا هر روز خواص جديدى در مواد غذايى كشف كرده و مى كنند. پانصد تن از اين دانشمندان كه اخيرا در شهر هانوور آلمان اجتماع كرده و تحقيقات خود را با يكديگر در ميان نهادند، نمونه اى از اهميت علم تغذيه را در اروپا نشان مى دهد.

اگرچه راهنماى پزشكان و دانشمندان مزبور در تحقيقات علمى، همانا لابوراتوارهاى شيمى و تجربيات بيولوژيكى و آزمايش هاى بالينى است كه از يك طرف، مواد گوناگون غذايى را تجزيه كرده و به مواد موجود در آن ها پى مى برند و از طرف ديگر، تأثير اين مواد را ابتدا در حيوانات، سپس در انسان مورد آزمايش قرار مى دهند، ولى يك ذخيره تمام نشدنى از علوم وجود دارد كه كمك هاى شايانى به پيشرفت دانش تغذيه قرن بيستم كرده است و آن ترجمه كتاب قانون ابن سينا و ترجمه هايى است كه از كتب طب قديم ايران و يونان در اروپا موجود است، وگرنه به هيچ وجه، دانشمندان نمى توانستند با اين سرعت، به اين همه خواص و آثار مواد غذايى پى ببرند.

اگر شما كتاب هاى پزشكى شصت سال قبل را مطالعه فرماييد، در هيچ يك از آن ها، خواص درمان بخش ميوه ها، سبزى ها و بقولات مختلف را آن طور كه امروز در كتاب هاى تغذيه مى بينيد، نخواهيد ديد، زيرا تا آن زمان علم شيمى نشان داده بود كه هر غذا فقط از مواد سفيده اى، مواد نشاسته اى، مواد چربى و كمى آب و املاح ساخته شده است و هيچ گونه تأثير دارويى براى آن غذاها قائل نبودند و پزشكان آن زمان مى گفتند غذا فقط غذاست و براى سير شدن و ترميم بافت هاى بدن، كه بر اثر كار دائم فرسوده مى شوند، به كارمى روند و با سوختن خود انرژى حرارتى ايجاد مى كند. ولى امروز مى بينيم كه كتاب هاى بزرگى در علم تغذيه نوشته شده و همه گونه آثار درمان بخش براى معالجه بيمارى ها به غذاها نسبت مى دهند، چنان كه آرنوزان در كتاب درمان شناسى مى گويد:

«غذاها از نظر كميت و كيفيت در معالجه بيمارى ها مقام اول اهميت را دارند.»

و اين جمله قصار سلس (پزشك معروف رومى دو هزار سال قبل) هنوز كهنه نشده است كه:

«بهترين معالجه، غذاى مناسب و به هنگام است.»

شايد خوانندگان عزيز تصور فرمايند هزار سال يا دو هزار سال قبل چون هيچ يك از علوم، پيشرفت چندانى نداشته است، دانشمندان از خواص درمان بخش غذاها، آن طور كه اكنون واقف هستند، مطلع نبوده اند. اين تصوّر عمومى مردم ناشى از تبليغات سوئى است كه اروپاييان همه جا درباره قدما انجام داده و معلومات آن ها را عاطل و باطل و پوچ جلوه گر ساخته اند. چون بحث ما در اينجا درباره علم تغذيه است، بايد گفت عقايد اطباى قديم ايران و يونان درباره خواص درمان بخش انواع خوراكى ها هرگز كهنه نمى شود، بلكه مبناى تحقيقات اروپاييان هميشه بر آن ها استوار بوده و هست.

براى اينكه شاهد مثالى بياورم خواص شلغم را، كه از كتاب هاى امروزه اقتباس كرديم، يادآور مى شوم.

اگر به كتاب تحفه المؤمنين، تأليف مير محمد مؤمن، كه از اطباى زمان صفويه است، مراجعه كنيم در خواص شلغم چنين مى بينيم:

«كثير الغذا و مهيج باه و مدر بول و مقوى باصره و مفتت حصاه و رافع سعال و ملين طبع و سينه است و ضماد مطبوخ آن محلّل اورام و جهت نقرس و شقاق و سرمازدگى و حكه مفيد، و ريشه هاى باريك آنكه ساييده با عسل بنوشد جهت سپرز و عسر البول مجرب است و ترشى شلغم ملطف رطوبات و مقوى احشاء و مشهى و بى نفخ است.»

ملاحظه مى فرماييد اين ها تماما همان مطالبى هستند كه امروزه نيز به آن ها معتقدند و حتى در جزئيات هم اختلافى در بين نيست، مثلا لئونس كارليه مى گويد:

«معروف است كه شلغم ثقيل الهضم است.»

در تحفه هم مى نويسد:

«نفاخ و ديرهضم و مصلح آن زيره و شيرينى ها است.»

چنان كه مى بينيم، قدما براى از بين بردن نفخ شلغم، قدرى زيره به آن اضافه مى كردند و با شيرينى مى خوردند كه هضم آن را سهل تر مى كرد.

پی نوشت:

1. مطالبى كه ذكر كرديم از كتاب سبزى ها و ميوه هاى شفابخش، تأليف لئونس كارليه و كتاب اعجاز خوراكى ها تأليف آقاى دكتر غياث الدين جزايرى اقتباس شده است.