آویشن؛ پاک کننده و تقویت کننده ریه و معده و جگر و روده ها

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم

مرحوم دكتر سيد جلال مصطفوی كاشانی

آويشن يكی از گران بهاترين گياهان دارويی روی زمين است، زيرا مواد گوناگون و فوق العاده مؤثری در آن وجود دارد كه بدون اغراق به اندازه مجموعه داروهای يك داروخانه در وجود آدمی تأثير و در درمان بيماری های مختلف اعجاز می كند.

1- خواص دارويی آويشن

آرنوزان استاد و پروفسور عاليقدر فرانسوی، كه در خارج از مرزهای فرانسه نيز شهرت و معروفيت به سزايی دارد، در كتاب درمان شناسی؛ و نيز پلانشون، پروفسور و استاد دانشكده داروسازی مون پليه، در كتاب مفردات پزشكی، هم چنين پارتوريه، استاد و متخصص بيماری های كبد، در كتاب درمان بيماری های كبد به وسيله گياهان طبی، چنين می نگارند:

1. آويشن مقوی معده و اعصاب است و به علت عطر و طعم مطبوعی كه دارد، يك داروی اشتهاآور و هاضم غذا است.

2. آويشن يك داروی ضد تشنج (آنتی اسپاسموديك) است و تعداد زيادی از بيماری های مختلف كه ظاهرا هيچ گونه شباهتی با يكديگر ندارند و همه آن ها به علت تشنج رگها و ماهيچه های صاف و مجاری داخلی بدن بروز می كنند را معالجه می كند. از اينجا، اهميت آويشن در طب امروز معلوم می شود.

3. آويشن گازهای روده ها را جذب كرده و از بين برده و در درمان نفخ معده و روده ها مؤثر است.

4. آويشن گردش خون را تحريك و جريان آن را منظم می كند.

5. آويشن هوش و قوه ادراك را زياد می كند.

6. آويشن اعمال اعضای جنسی را در بدن تحريك و تقويت می كند.

7. آويشن در درمان بيماری های ريوی، زكام، برونشيت، آسم، گريپ، سياه سرفه و آنژين مفيد بوده و خلط آور خوبی است.

8. آويشن ترشح آب دهان، ترشح عرق و ترشح بول را زياد می كند و از اين لحاظ آن را در بيماریهای مربوط مورد استفاده قرار می دهند.

9. آويشن به عقيده شابرول و پارتوريه، متخصصان بيماری های كبد، ترشح صفرا را زياد می كند و آن را به جريان می اندازد، بنابراين، سلول های كبد را به كار و فعاليت وامی دارد و در اين مورد اصطلاحا می گويند كلرتيك است.

10. آويشن قاعده آور (مدر طمث) است و در بانوانی تجويز می شود كه قاعده آنان بند آمده است، يا اينكه ترشحات سفيد در آن ها ديده می شود.

11. آويشن به علت وجود تيمول كه در آن است يك ضد عفونی و ضد انگل قوی است و انواع كرم های روده از قبيل تريكوسفال آنكيلوستوم و اكسيور (كرمك) را می كشد و علاوه بر كشتن كرم ها، تخم كرم را نيز از بين می برد.

12. از آويشن، اسانسی می گيرند كه مسكّن بسيار خوبی برای درمان دردها است و اين اسانس را در تركيب بم ترانكيل و بم اپودلدوك كه پمادهای مسكّن خيلی مؤثری هستند، داخل كرده و به طور موضعی آن را استعمال می كنند (به پوست بدن می مالند).

13. شستن سر با جوشانده غليظ آويشن (ده گرم آويشن را در صد گرم آب جوشانيده، صاف كرده به كار برند) موجب جلوگيری از ريزش موی سر و تقويت پيازهای آن می شود و اگر به آن مداومت كنند موی سر را می روياند.

14. از همه اين خواص مهم تر، خاصيتی است كه در رأس همه قرار دارد و آن وجود آنتی بيوتيك های قوی در آن است. در كتاب مفردات پزشكی دراين باره صريحا آمده است: «آويشن ضد باكتری و ضد عفونی كننده قوی است»، هم چنين آرنوزان در كتاب خود می نويسد: «دارای خواص ضد عفونی كننده خيلی قوی است»، به همين جهت آن را مثل آنتی بيوتيك ها در بيماری های ميكروبی و عفونت های داخلی بدن (به طور جوشانده يا دم كرده) تجويز می كنند و نيز از اسانس آن يك نوع ادكلن، به منظور ضد عفونی كردن و نيز صابون های مايع و جامد برای تميز كردن دست ها در اعمال جراحی ساخته شده است. آويشن هم چنين برای حفاظت و نگهداری گوشت به كارمی رود.

دو تن از دانشمندان موسوم به ليون و لوازو تركيب زير را جهت ضد عفونی كردن دهان تجويز كرده اند:

تيمول 25/ 0 گرم + فنول 1 گرم + اسيد بوريك 25 گرم + تنتوراكاليپتوس 10 گرم + آب 1000 گرم

15. برای تقويت عمومی بدن و به كار انداختن اعمال پوست بدن، 5/ 0 گرم تا 2 گرم اسانس آويشن را با 300 گرم كربنات دوسود مخلوط كرده در وان حمام می ريزند و بدن را در آن حمام می دهند و از اين راه، بيماران مبتلا به روماتيسم اثرات خوب از آن گرفته اند.

16. اسانس آويشن را برای بی حس كردن دندان كرم خورده تجويز می كنند، به اين طريق كه مقدار كمی پنبه بر سر چوب باريكی پيچيده و مقدار خيلی جزئی از اسانس را به آن آلوده و به داخل دندان كرم خورده می مالند، درد را برطرف می كند.

شما كدام يك از محصولات را در لابراتوارهای امروزه دنيا سراغ داريد كه بتواند با آويشن، اين گياه پيش پاافتاده كه به طور خودرو در بيابان ها و تپه ها می رويد، رقابت كند و اين همه خواص طبی داشته باشد.

2- مصرف روزانه آويشن

ده تا پانزده گرم آويشن را در يك ليتر آب جوشان دم كرده و پنج تا شش فنجان آن را در روز تناول كنيد؛ دم كرده رقيق آويشن را می توان جانشين چای صبح و عصر كرد و آن را با عسل شيرين كرده و خورد.

آويشن بر دو نوع است؛ يكی آويشن شيرازی و ديگری آويشن كوهی كه نوع اخير، عطر، تندی، تيزی و قوت بيشتری دارد. يك نوع شبيه به آن نيز وجود دارد كه به اسم كاكوتی معروف است. آويشن را در تبريز و شهرهای آذربايجان ككليك اوتی و در همدان آذربه می گويند و به عربی صعتر می گويند.

3- جايگاه آويشن در پزشكی كهن

اگر كتاب های پزشكی و داروسازی را ورق بزنيم و به عقب برگرديم، به موقعی می رسيم كه كتاب قانون ابن سينا، در دانشكده های پزشكی اروپا، تدريس می شد. خواص آويشن را، كه در اينجا ذكر كرديم، در كتاب قانون نيز عينا خواهيم يافت، با اين تفاوت كه همه اين خواص در قانون ابن سينا ديده نمی شود و با مطالعاتی كه پس از آن پزشك بزرگوار و نابغه دوران، توسط پزشكان و محققان ايرانی صورت گرفته است، خواص ديگری نيز برای آن كشف كرده اند.

چنان كه گفتيم جامع ترين كتاب طب گياهی كتاب تحفه حكيم مؤمن است، كه در عصر شاه سليمان صفوی توسط پزشك عالی قدر ايرانی، مير محمد مؤمن تأليف شده است. از آن دوران به اين طرف، كه مدت سه قرن می گذرد، مطالب اين كتاب، كه به منزله جواهر گران بهايی است، همواره مورد استفاده پزشكان اروپا بوده و درباره هر كلمه و هر مطلب آن، مطالعات و تحقيقات دقيق به عمل آورده موافقت ها و مخالفت ها كرده اند و با بحث و انتقاد زياد، بالأخره امروزه ما همه آن مطالب را در صدها جلد كتاب مفردات پزشكی، طب گياهی و فارماكوپه ها و كدكس ها كه در دانشكده های پزشكی و داروسازی دنيا تدريس می شود، می بينيم.

چون ما معتقديم كه دانستن اين مطلب و نظير چنين حقايقی برای ما ايرانيان از هر چيز لازم تر است، در اينجا به بعضی نكات و نمونه های برجسته و حساس اشاره می كنيم تا بر خوانندگان با كمال وضوح و صراحت ثابت شود چگونه پزشكان قديم ايران، پيش كسوت، استاد و معلم پزشكان كنونی دنيا هستند.

در كتاب سلامت و تغذيه به وسيله گياهان تأليف درومر چنين می خوانيم:

«سابقا قائل بودند كه آويشن خاصيت تقويت قوای دماغی دارد و ذهن را روشن و حافظه را زياد می كند. پس از آن مدتی منكر اين خاصيت شدند، ولی تحقيقات جديد نشان داد كه آويشن واقعا هوش را برمی انگيزاند و نيز در تحريك گردش خون و اعمال جنسی مؤثر است.»

حال ملاحظه فرماييد كه در اين باره تحفه حكيم مؤمن چه می نويسد. تحفه چنين می نويسد:

«و چون شب وقت خواب مقدار يك مثقال آن را بخورند و بخوابند و مداومت بر آن نمايند ذهن را تقويت بخشد و رنگ رو را نيكو گرداند.»

و در جای ديگر می نويسد: «آويشن مبهی (برانگیزنده قوای جنسی) است».

لئونس كارليه در كتاب سبزی ها و ميوه های شفابخش، درباره آويشن شيرازی از قول پروفسور تروسو نقل می كند و می گويد: «آويشن دشمن سم است». می دانيم كه تروسو يكی از بزرگ ترين و معروف ترين پزشكان كشور فرانسه بوده كه درست يك صد سال پيش درگذشته است. از آن زمان تا امروز، علاوه بر ضدّ سم بودن آويشن، ضد عفونی بودن و ضد باكتری بودن آن نيز توسط پزشكان اروپا كشف و اظهار شده است، ولی اگر به كتاب تحفه حكيم مؤمن مراجعه كنيم، خواهيم ديد كه در خواص آويشن كلمه «با قوت ترياقيت» ذكر شده است. ترياق در اصطلاح قدما به معنی ضدّ سم است و آن را به مفهوم وسيع تری هم به كار می برند كه عبارت است از ضد زهر حشرات، حيوانات موذی و ضد عفونت در بيماری ها. چنان كه حكيم مؤمن می نويسد:

«مربای آن با شكر و يا عسل [و به دستور گلقند] دو مثقال آن در دفع سموم و امراض نام برده قوی الاثر است. هم چنين است آشاميدن دو مثقال آن با عسل جهت گزيدن عقرب و ساير حشرات و ...»

حتی همان طور كه امروزه معتقدند، می نويسد:

«مخرج اقسام كرم معده و حب القرع است.»

4- خواص آويشن در كتب قديم

خواص متعددی كه امروزه برای آويشن قائل اند و ما آن ها را شرح داديم، در تحفه حكيم مؤمن نيز ديده می شود كه عينا با توضيحاتی در پرانتز نقل می كنيم:

«محلل رياح [نفخ معده و روده ها را از بين می برد]؛ مشهی غذا [اشتهاآور]؛ مبهی [قوه باه را زياد می كند]؛ منقّی ريه و معده و جگر و امعاء از رطوبات و بلغم [ترشحات مخاط؛ يعنی، موكوس را از سطح مخاطی ريه، معده، جگر و امعاء پاك می كند و به همين جهت، همان طور كه گفتيم در گريپ، سرفه برنشيت، سياه سرفه و ... مفيد واقع می شود].

مسكّن وجع دندان [درد دندان]؛ مسكّن ورك [استخوان و مفصل تهی گاه]؛ مسكن وجع مثانه و رحم مدر بول [ادرارآور است]؛ مدر حيض [در بانوانی كه قاعده شان قطع شده است، مؤثر واقع می شود]؛ خوردن آن با آب انجير جهت ربو [آسم] و سرفه نافع است و با انجير خشك عرق آورد [معرق است] و رنگ رو را نيكو گرداند.

رافع قولنج بلغمی و ريحی است [قولنج ها به علت تشنج بروز می كنند و آويشن، قولنج، يعنی، تشنج را برطرف می كند پس به نوعی آنتی اسپاسموديك است]؛ با آب كرفس جهت تفتيت حصات [خرد شدن سنگ] و عسر البول[سختی دفع ادرار]؛ مضغ [جويدن] آن جهت تسكين درد دندان؛ با اطعمه غليظ باعث خوشبويی و سرعت انحدار [گذشتن غذا] و زيادتی لذت و لطافت آن ها است، مانند هريسه گندم [حليم] و باقلا و عدس و كله پاچه و گوشت گوساله و مانند آن ها [توضيح آنكه غذاهای ثقيل، مانند حليم، باقلا، عدس، كله پاچه و گوشت گوساله را برای اينكه زودهضم و از معده داخل روده ها شود و نيز گازها و نفخ حاصل از آن دفع گردد، به آن ها آويشن كوبيده را مانند ادويه اضافه می كردند. امروز هم در اروپا به عنوان ادويه معمول است]؛ محلل رياح و نفخ حاصله از غذاها؛ ضماد آن با عسل جهت عرق النسا و وجع ورك.»

آنچه ذكر شد، قسمتی از خواص آويشن بود كه در تحفه حكيم مؤمن آورده شده است و در كتاب های اروپايی هم هست، علاوه بر اينها، چند خاصيت ديگر نيز در تحفه ديده می شود كه در كتاب های كنونی نيست، از جمله اينكه «هرگاه آن را با پنير تازه تناول كنند و به اين كار هر روز ادامه دهند، جهت تسمين بدن (چاق شدن) مفيد است؛ جويدن آن برای تقويت چشم نافع است؛ اگر آب آويشن تازه را كه از كوبيدن و فشردن آن به وجود می آيد، صاف كرده به چشم بچكانيم، جهت رفع بياض (سفيدی قرنيه يا لك قرنيه) مفيد است و قطور آن (چكاندن در گوش) جهت رفع ثقل سامعه و با شير جهت تسكين وجع (درد) آن نافع است؛ هم چنين آشاميدن جوشانده آن با مقدار مساوی با عناب جهت تصفيه خون مفيد است.»

دومين گياه طبی كه قرن ها مورد توجه ايرانيان بوده است، با ذكر شواهد و مثال و تطبيق با طب جديد در معرض قضاوت خوانندگان قرار گرفت. منظور اينكه خوانندگان توجه داشته باشند: آنچه می نويسيم ادعا نيست، حقيقت است، حقيقتی محض. ايرانی بايد افتخار كند كه پدرانش پيش كسوت پزشكی دنيا بوده اند.