اخبار
گرسنگیمان نصف شد، چاقیمان 2 برابر!
دکتر زهرا عبداللهي مدير دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت از پيشرفتهاي تغذيهاي ايران در 15 سال اخير ميگويد:
گرسنگيمان نصف شد، چاقيمان 2 برابر!
مهديه آقازماني
معمولا وقتي صحبت از 850 ميليون گرسنه در جهان ميشود، ناخودآگاه، گرسنههاي آفريقايي، کارتنخوابها و آوارگان جنگي در ذهنمان مجسم ميشود اما شاخصي که سازمان جهاني بهداشت بر مبناي آن تعداد افراد گرسنه را برآورد ميکند، به شاخص سوءتغذيه مربوط ميشود. کشور ما بحرانهاي زيادي مانند جنگ را پشت سر گذاشته و در 20 تا 30 سال پيش وضعيت مناسبي در زمينه پايش سوءتغذيه نداشته ولي امروز با گذر از بحرانها، شاخصهاي سوءتغذيه در آن بهبود يافته است، بهطوري که در آخرين نشست فائو، از ايران بهدليل موفقيتهايش در کنترل گرسنگي تقدير شده است. ايران در ميان 129 کشور جزو 72 کشوري بوده که تعداد گرسنگانش را به نصف رسانده و در ميان کشورهاي خاورميانه رتبه چهارم را کسب کرده است. در مورد برنامههايي که اجرايشان توانسته نام ايران را در زمره کشورهاي مهارکننده گرسنگي قرار دهد، با دکتر زهرا عبداللهي، متخصص تغذيه و مدير دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت گفتوگو کرديم.
سلامت: معمولا تصوري که عوام از گرسنگي دارند، دسترسي نداشتن به غذاي مناسب است. شاخص بينالمللي که براساس آن گرسنگي سنجيده ميشود، چيست؟
فائو در سال 1992 يعني حدود 20 سال پيش، اولين کنفرانس بينالمللي تغذيه را برگزار کرد و در آنجا از کشورهاي مختلف خواست تا در يک دوره 10 ساله گرسنگي را به نصف برسانند. براساس آمارهاي جهاني در دنيا، 850 ميليون گرسنه وجود دارد و در اين کنفرانس کشورهاي مختلف متعهد شدهاند که آمار گرسنگي و سوءتغذيه را کاهش دهند. دومين کنفرانس بينالمللي تغذيه يک ماه پيش، بعد از حدود 20 سال برگزار شد که 129 کشور جهان در آن حضور داشتند. در اين نشست ايران بهعنوان يکي از موفقترين کشورها در زمينه کاهش گرسنگي معرفي شد و از آن به بعد هم اگر کنفرانسي در اين زمينه برگزار شود، اين دستاوردها اعلام ميشود. در حقيقت منظور از گرسنگي، سوءتغذيه است و شاخصي که بر مبناي آن تعداد گرسنهها برآورد ميشود سوءتغذيه کودکان زير 5 سال است و ميزان کموزني، کوتاهقدي و لاغري کودکان زير 5 سال شاخصي است براي تعيين وضعيت گرسنگي در هر کشور.
سلامت: چرا سوءتغذيه فقط در اين گروه سني مورد توجه قرار گرفته در حالي که در گروههاي مختلف سني هم ميتواند اهميت داشته باشد؟
سوءتغذيه يکي از شاخصهاي گرسنگي است و در بحث امنيت غذايي در سطح خانوار، زماني که در خانه به هر دليل که عمده آن فقر است، غذاي کافي و مناسبي وجود نداشته باشد، کودکان زير 5 سال بيش از ساير گروههاي مختلف سني در خانواده صدمه ميبينند.
سلامت: لطفا در مورد وضعيت کشورمان در زمينه گرسنگي يا همان سوءتغذيه کودکان زير 5 سال توضيح دهيد.
ما از سال 74 بررسيهايمان را شروع کرديم که مشخص شد 20 درصد کودکان زير5 سال کوتاهقدي دارند و کموزني شيوع 6/16 درصدي داشت. در يک دوره زماني 15 ساله يعني تا سال 89 که آخرين مطالعه کشوري در اين زمينه انجام و نتايج آن درسال 90 منتشر شد، ميزان کوتاهقدي از 20 درصد به 8/6 درصد رسيد و کموزني از 6/16 به4 درصد کاهش پيدا کرد. در واقع ايران جزو معدود کشورهايي است که توانست در اين بازه زماني با اقدامات مداخلهاي و بينبخشي سوءتغذيه کودکان را کاهش دهد و در حال حاضر سوءتغذيه کودکان زير 5 سال ديگر مشکل اصلي و عمده ما تلقي نميشود.
سلامت: منظورتان اين است که در حال حاضر اين شاخصها در حد مطلوب است و نيازي نيست آنها را ارتقا بدهيم؟
منظور من اين است که ديگر سوءتغذيه همانند گذشته مشکل اصلي تغذيه در کشور به شمار نميرود ولي اين بدان معنا نيست که بايد برنامههايمان را در اين زمينه رها کنيم. از طرفي، هنوز در برخي نقاط محروم کشور سوءتغذيه کودکان زير 5 سال وجود دارد مثلا در سيستانوبلوچستان ميزان کموزني از متوسط کشوري که 4 درصد است، خيلي بيشتر است و تقريبا 2 تا 3 برابر از اين رقم بيشتر برآورد ميشود. در استانهاي ايلام و کهگيلويه و بويراحمد نيز ما هنوز در زمينه سوءتغذيه مشکل داريم. در حال حاضر مشکل اصلي ما، اضافه وزن و چاقي کودکان است به گونهاي که در دو دههاي که سوءتغذيه کاهش پيدا کرده، چاقي و اضافه وزن 2 برابر شده است.
سلامت: چه اقدامهايي باعث کاهش سوءتغذيه در کشور شد؟
برنامههايي که ما از سال 74 شروع کرديم، برنامههاي مداخلهاي و بينبخشي با محوريت استانداريها بود؛ يعني استانداري هر شهر بايد مسئول اجرايي برنامه در شهر خود ميشد. در اين بين وزارت جهاد کشاورزي و بازرگاني نيز به ما کمک کردند تا برنامهها را پيش ببريم.
ابتدا خانههاي بهداشت را مجهز کرديم و بهورزان به مادران ياد ميدادند که چگونه غذاي کمکي براي کودکشان درست کنند. کودکاني که اختلالهاي رشد داشتند، از طريق پايش رشد شناسايي ميشدند و با کمک کميته امداد، سبد غذايي برايشان تعريف ميشد و رايگان در اختيار آنان قرار ميگرفت که اين کار هنوز هم ادامه دارد. آموزش و مشاوره تغذيه براي مادران در خانههاي بهداشت را از طريق کارشناسان آموزشديده، برقرار کرديم که اين اقدام نيز هنوز ادامه دارد. علاوه بر اين، طرح مکملياري هم اجرا شد تا کمبود ريزمغذيهاي ضروري جبران شود. در مدارس نيز به معلمها آموزش داديم تا اصول درست تغذيه را ياد بگيرند. علاوه بر آن، در کلاسهاي نهضت سوادآموزي نيز بهوسيله آموزشيارها به زنان اصول تغذيه صحيح و اهميت آن، آموزش داده شد.
سلامت: شما به همکاري وزارت بازرگاني و جهاد کشاورزي اشاره کرديد، کمک آنها در چه زمينهاي بود؟
بخشي از بحث امنيت غذايي را با بهورزان در خانههاي بهداشت پيش برديم و بخش ديگر با کمک وزارت جهاد کشاورزي، به گونهاي که خانوادهها را براي احداث باغچههاي خانگي تشويق کرديم و از کارشناسان وزارت جهاد کشاورزي خواستيم بذر رايگان در اختيار آنها قرار دهند تا در باغچهشان سبزي و صيفي بکارند. از طرفي، بحث عرضه و توزيع غذا نيز اهميت داشت به همين منظور در مناطقي که مردم دسترسي کمتري به لبنيات، حبوبات، گوشت و... داشتند، از همکاران وزارت بازرگاني خواستيم تا از طريق تعاوني روستايي زمينه دسترسي مردم به اين مواد غذايي ضروري را فراهم کنند.
سلامت: با توجه به اينکه گفتيد مشکل اصلي ديگر سوءتغذيه و گرسنگي نيست، آيا اين برنامهها هنوز بهويژه بعد از طرح تحول سلامت ادامه دارد؟
بله، اگر وقفهاي در اين برنامهها ايجاد شود، دوباره شاهد افزايش سوءتغذيه خواهيم بود. در حال حاضر مکملياري، پايش رشد کودکان و آموزش مادران و بسياري از برنامههاي ديگر ادامه دارد و طي سالهاي اخير بسته خدمتي ما کاملتر شده است. با اجراي طرح تحول سلامت، کارشناس مراقب سلامت بايد مراقب تغذيه کودک باشد و با تاکيد ويژه بر تغذيه با شير مادر و آموزش غذاي کمکي سالم مطابق با اصول تغذيهاي و همچنين مکملياري ادامه دارد. ما نيز نظارت داريم که در سطح شبکههاي درماني حتما دستورالعملها اجرايي شوند مثلا مکملها به موقع توزيع شوند، حتما کارت پايش رشد براي بچهها صادر شود و در برنامه کودک سالم مراقبتهاي تغذيهاي انجام بگيرد.
سلامت: با توجه به مشکل اضافه وزن و چاقي که به آن اشاره کرديد، چه برنامهاي براي کنترل آن داريد؟
از آنجا که ما افزايش 2 برابري چاقي را در کودکان در سالهاي اخير شاهد بوديم از سال گذشته دستورالعمل کنترل وزن را در کودکان تهيه کرديم که امسال در 8 دانشگاه در حال اجراست و همانطور که سوءتغذيه تحت کنترل و نظارت ما قرار گرفت، در مورد چاقي نيز بايد کاري کنيم که اضافه وزن بچهها کنترل شود چون معمولا اضافه وزن از کودکي شکل ميگيرد و فرد در نوجواني و بزرگسالي نيز چاق خواهد بود که به دنبال آن ديابت، چربي خون، فشار خون و بيماريهاي قلبي و عروقي را به دنبال خواهد داشت.
نگاه دوم
دکتر مجيد حاجيفرجي
رئيس انستيتو تحقيقات علوم تغذيه و صنايع غذايي کشور
نگران استانهاي جنوب و جنوب غرب هستيم
نتايج آخرين مطالعه ملي بررسي سوءتغذيه در کودکان زير 5 سال در کشور نشان ميدهد که ما در دنيا از نظر کنترل گرسنگي با شاخص سوءتغذيه در کودکان وضعيت خوبي داريم اما همچنان نگرانيهايي در استانهاي کويري جنوبي و جنوب غربي مانند سيستان و بلوچستان و هرمزگان وجود دارد به گونهاي که کوتاهقدي و کموزني کودکان زير 5 سال در اين مناطق مشاهده ميشود. اين مساله به شرايط اقليمي، اقتصادي و جغرافيايي مربوط است و مهمتر آنکه مردم اين مناطق عمدتا فقير هستند.
در حال حاضر ميانگين کشوري سوءتغذيه در کشور دو علت دارد؛ دريافت زياد انرژي از نظر درشتمغذيها و دوم کمبود برخي ريزمغذيها. يکي از اين ريزمغذيها ويتامين D است. اين ويتامين در جذب کلسيم موثر است و بسياري از بيماريهاي غيرواگير مانند ديابت با کمبود آن در ارتباط هستند. ما از 10 سال پيش در انستيتو تحقيقات تغذيه مطالعه روي ويتامين D را شروع کرديم، متوجه شديم در بچههاي دبستاني کمبود اين ويتامين بسيار شايع است. براي جبران آن طرحي مطرح شد با اين مضمون که با غنيکردن آبميوه و شيري که بچهها بهعنوان ميانوعده ميخورند، تا 50 درصد نياز به آن را تامين کنيم. از اين رو، در سازمان غذا و دارو کميتهاي تشکيل شد تا ميزان غنيسازي شير را افزايش دهيم و پروپوزالي تهيه کرديم و به دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت فرستاديم تا شير مدرسه را غني کنيم اما متاسفانه دولت اعتبار لازم براي اين کار را تامين نکرد. به علاوه، از مهر ماه سال گذشته مقرر شد دانشگاههاي علومپزشکي به کودکان مادران باردار و شيرده و حتي نوجوانان ماهانه 50 هزار واحد ويتامين D بدهند.
البته اين روزها در مرحله گذار تغذيهاي قرار داريم به گونهاي که تغيير شيوه زندگي مردم روزافزون است و حدود65 تا 70 درصد جامعه چاقي و اضافه وزن دارند که بسيار خطرناک است چون به دنبال چاقي و اضافه وزن، بيماريهاي غيرواگير مثل بيماريهاي قلبي-عروقي، ديابت، فشار خون و سرطانها ايجاد ميشود بنابراين خطر چاقي از گرسنگي بيشتر است و اگر کنترل نشود، آنقدر مشکلات نهفته مختلف ايجاد ميکند که بايد هزينههاي هنگفتي را براي کنترل آنها صرف کرد. اين قضيه آنقدر اهميت دارد که در جلسههاي سازمان جهاني بهداشت جزو اولويتهاي منطقه ذکر ميشود. از سال گذشته، کميته تخصصي براي کاهش مصرف قند، نمک و چربي تشکيل داديم و از سازمان استاندارد خواستيم در استانداردهايش کاهش مصرف قند، نمک و چربي را در نظر بگيرد و اين استانداردها تغيير کرد.
ايران در جمع کشورهاي کاهنده گرسنگي
کنفرانس بينالمللياي در تاريخ7 ژوئن 2015 در سازمان خواروبار کشاورزي ملل متحد (فائو) براي بررسي پروژه (MDG) يا همان اولين هدف توسعه هزاره تشکيل شد که سران ممالک مختلف در آن شرکت داشتند. در اين کنفرانس اعلام شد بهطور ميانگين، 72 کشور از ميان 129 کشور دنيا سعي کردهاند به هدف تلاش در زمينه ريشهکن کردن گرسنگي برسند. از بين اين 72 کشور، 29 کشور از سال 1996 که اين هدف پايهريزي شده است، پيشرفت چشمگيري داشتهاند.
12 کشور هم از بين اين 72 کشور توانستهاند نرخ گرسنگي را به رقم زير 5 درصد برسانند و اين رقم را از همان اولين سال حفظ کردهاند.
خوزه گرازيانو دايسلوا، مديرکل فائو، ضمن اداي احترام به دستاوردهاي اين پروژه گفت: «از سال 1990 در سرتاسر دنيا 216 ميليون نفر از گرسنگي رنج ميبرند و هنوز از هر 9 نفر در دنيا 1 نفر غذاي کافي براي خوردن ندارد و اگر همه ما تلاش کنيم و دست به دست هم دهيم، ميتوانيم باعث ريشهکني گرسنگي در تمام دنيا شويم.»
در اين مراسم کشورهاي بوليوي، کاستاريکا، لائوس، نپال، موزامبيک و ازبکستان هم براي اينکه به هدف اين پروژه نزديک شدند، جايزهاي دريافت کردند. خبر خوشحالکننده اينکه ايران هم جزو کشورهاي خاورميانهاي بود که توانسته به اين هدف دست پيدا کند. نااکوزي، نماينده فائو در ايران، اميدوار است ايران بتواند قدمهاي ارزشمندي در اين زمينه بردارد. در اين کنفرانس به دستاوردهاي کشور ايران هم در زمينه ريشهکني فقر اشاره شد.
همچنين از راههاي ديگري براي رسيدن به هدف ريشهکني گرسنگي گفته شد؛ مثلا افزايش بهرهوري از مقياس کوچک مثل کشاورزان و تقويت مکانيسمهايي که اين قشر بهتر بتوانند کار کنند. البته در اين کنفرانس عنوان شد که تغييرات شديد آب و هوايي، بلاياي طبيعي و درگيريهاي داخلي تاثير بسيار زيادي در کند شدن روند ريشهکني گرسنگي داشته است.