مقالات

از مزاج تا سوء مزاج (4): سوءمزاج های کلیه

گروه: طب سنتی
۴ دی ۱۳۹۹
همانطور که در مقالات پیشین گفتیم، سوء مزاج هر اندام یعنی از حالت طبیعی خارج شدن و عملکرد طبیعی نداشتن آن اندام.اگر این سوء مزاج ها به درستی شتاخته نشده و در ابتدای امر، درمان نشوند؛ می توانند مقدّمه بروز بیماری های سخت تر و لاعلاج تر آن اندام شوند. در مورد کلیه ها نیز باید بگوییم که سلامتی آن ها نقش مهمی در سلامتی بدن دارد و شناخت سوء مزاج آن ها از اهمّیّت بالایی برخوردار است.در پزشکی ایرانی و اسلامی، سلامتی کلیه ها با قدرت دید چشمها، عملکرد کبد و سلامت جنسی مرتبط می باشد. بطور کلّی وظیفه کلیه ها، دفع قسمت مائی (آبکی) خون خروجی از کبد است و اگر عملکردشان را به خوبی انجام ندهند، سموم در بدن باقی مانده و بدن دچار ورم و سایر بیماری ها خواهد شد.از آن جایی که آب دفعی از طریق کلیّه ها بسیار زیاد است؛ کلیّه ها دوقلو آفریده شده اند تا توان بیشتری داشته باشند.هر دو کلیّه پرگوشت و درهم فشرده اند تا کوچکی حجم آن ها جبران شود، به جز مادّه آبکی را در خود نپذیرند و گوهر نیرومند داشته باشند و در مقابل مواد تندمزاج که از کلیّه عبور می کنند، مقاومت کافی داشته باشند. بنابر نظر شیخ الرّئیس ابوعلی سینا، تشخیص حالات کلیّه از چند راه صورت می گیرد: 1. اندازه (کمی و زیادی) ادرار، غلظت و رقّت و رنگ آن 2. تشنگی 3. تمایل به جماع (شهوت جنسی) 4. درد پشت 5. حال ساقین 6. نوعیّت درد کلیّه 7. لمس کردن کلیّه با دست 8. چیزهای سازگار و ناسازگار با کلیّه. در ادامه بطور خلاصه، علائم و راهکارهای درمان سوء مزاج های کلیّه را بیان می کنیم: سوء مزاج گرم کلیّه: علائم: 1. رنگی شدن ادرار (زرد به خاطر احتراق یا سوختن صفرا، سرخ با مشارکت گرمی کبد و ضعف کلیّه در جداکردن خونی که غذایش می باشد.) 2. گرم بودن محل کلیّه از پشت (کمر) 3. سوزش ادرار 4. افزایش عطش (چون کلیّه، آب را از کبد و آن از عروق ماساریقا و آن هم از معده و روده ها جذب می کند.) 5. افزایش قوّت شهوت جماع (چون اعضای منی را گرم می کند و باعث اتّساع مجاری شده و منی طلب خروج می کند.) 6. درصورت شدید شدن آن، بروز بیماری های گرم ازقبیل ورم گرم، دیابیطس گرم (تشنگی زیاد و نوشیدن آب و لحظه ای بعد احساس دفع ادرار) 7. کاهش چربی کلیّه و لاغرشدن آن درمان: شربت های خنک مثل شربت انار، زرشک و خشخاش. آب انارین (انار ترش و شیرین با نبات و شیره تخم خرفه). شیره تخم کاهو. دوغ ترش. شیر بز. لعابات مثل لعاب اسفرزه. قراردادن ضمادهای سرد روی محل کلیّه (مانند صندل با گلاب). - بهترین غذا، آش غوره و اسفناج و عدس است. - کافور به سرعت و قدرت، گرمای کلیّه را از بین می برد؛ ولی اثر بدی روی قوّه جنسی دارد و نباید در سرد کردن کلیّه ها افراط کرد! - درحالت گرمی مفرط کلیّه، بیمار پیاپی تشنه می شود که نباید او را از نوشیدن آب سرد منع کرد. - درصورت غلبه خلط دم، احساس سنگینی و درد در کلیّه وجود دارد و سایر علائم غلبه آن هست که در این حالت برای اخراج خون باید فصد کرد. - درصورت غلبه خلط صفرا، علائم آن موجود است که جهت تنقیه (پاکسازی) باید از داروهای ویژه صفرا (همانند جلّاب و مغز فلوس یا آب انارین با شیرخشت و شربت بنفشه) استفاده کرد. سوء مزاج سرد کلیّه: علائم: 1. سفیدی (کمرنگی) ادرار و چهره (چون کلیّه سرد می باشد، نمی تواند قسمت مائی را از کبد جذب کند و در نتیجه آن، آب در کبد مانده و باعث کاهش حرارت آن و تولید کمتر صفرا می شود. بنابراین خونی که به اندام ها و زیر پوست می رود، حاوی قسمت آبکی بیشتری بوده و رنگ چهره به سفیدی (رنگ پریدگی) می گراید. همین طور خونی که به کلیّه می آید، حاوی صفرای کمتری است؛ پس ادرار کمرنگ می شود.) 2. عدم وجود تشنگی 3. ظهور ضعف و انحنا در پشت (منحنی شدن کمر) (زیرا سردی به عضلات، اعصاب و رباطات پشت رسیده و باعث ضعف آنها می شود و آنها نمی توانند بدن را راست نگه دارند.) 4. کاهش شهوت جماع 5. بیماری های سرد در کلیه و اذیت شدن فرد درمقابل سرما - این نوع، از خوردن آب سرد زیاد، اغذیه و ادویه و هواهای سرد عارض می شود. درمان: اوّلاً پرهیز از ترشی ها، میوه ها و غذاهای سرد. غذا:گوشت های گرم با ادویه گرم. بادام و پسته و فندق با شکر. خوردن گلقند عسلی و گلاب و عرق بادیان. معجون های کمونی (زیره ای) (در داروهایی که با زیره درست می شوند؛ منفعتی زیاد در گرم کردن کلیّه هست؛ چرا که بخاطر وجود مدرّات، اثر دارو به کلیّه می رسد؛ خصوصاً اگر این داروها پودر و نرم شوند.) - حقنه حارّه (گرم) با روغن های گرم و نیز بطور موضعی، روغن مالی محل کلیّه با روغن هایی مثل قرطم، بادام تلخ، پسته، قُسط، کنجد، گردو، سیاه دانه. - استفاده از کلیّه بند (بهتر است در فصول سرد سال، کمر با شال بسته شود و البته درصورت شدّت بیماری، کلیّه بند با کرک شتر خاصیّتی زیاد در گرم نگاه داشتن کلیّه ها دارد.) - اگر علائم غلبه بلغم وجود داشت، باید اخراج آن را با قی و اسهال بر دیگر تدابیر، مقدّم داشت. چند نکته: - به دو دلیل امراض سرد در کلیّه زیاد رخ می دهد: 1. دوری از قلب و نزدیکی آن ها به اعضای سرد مثل استخوان های ستون فقرات 2. زیاد جاری شدن آب به سمت آن ها. - در متون پزشکی ایرانی، از کلیّه به «گُرده» یاد می شود و گفته می شود که در بسیاری از بیماری های گُرده، بوی دهان ناخوش می شود و علّت آن، ارتباطی است بین کلیّه و شش و آلات تنفّس. همچنین بیماری های کلیّه می تواند منجر به امراض قلب، شش و آلات تنفّسی شود.(به خاطر وجود مشارکت بین این اعضا) - سوء مزاج های کلیّه اگر درمان نشوند، می توانند منجر به بروز هُزال (لاغری) کلیّه، ضعف کلیّه، ذیابیطس، سنگ و عفونت و نیز بیماری های جنسی شوند. - روش پاکسازی کلیّه ها بطور کلّی: خوب است برای تنقیه و تقویت کلیّه ها هر شش ماه یکبار رژیم 15 روزه پاکسازی را اجرا کنیم که در آن از منضج های ویژه کلیه استفاده شده است: صبح ناشتا یکی از موارد زیر: 1. دو لیوان عرق خارشتر را داغ کرده تا به حد جوش برسد. بلافاصله آن را روی سه قاشق غذاخوری خاکشیر تمیز ریخته و به جای صبحانه میل کنند و تا 2 ساعت بعد چیزی نخورند. 2. یک لیوان عرق خارشتر + یک لیوان عرق خارخسک را با هم مخلوط کرده و داغ کرده تا به حد جوش برسد. مانند قبلی مصرف کنند. 3. ترکیبی از عرقیات پاک کننده کلیّه ها را استفاده کنند.(کاکل ذرّت، شوید، گشنیز، پوست بید، کافشه، خارخسک و....) و دو لیوان آن را روی خاکشیر بریزند. - ساعت 10 صبح به عنوان منضج میان وعده ای، یک قاشق غذاخوری بارهنگ را در یک لیوان آب جوش ریخته و با کمی شکر شیرین کرده و میل کنند.(افراد دیابتی، شکر نریزند.) - نیم ساعت قبل از ناهار و شام: یک لیوان عرق خارشتر یا خارخسک بنوشند. - 1.5 ساعت بعد از غذا، این ترکیب را آماده و میل کنند: ترنجبین و گلسرخ و برگ سنا (ازهرکدام 2 جزو)، افسنتین و تخم کتان و گل ختمی و کاکل ذرّت و دم گیلاس و تخم شوید و تخم کافشه و خارخسک (از هرکدام 1 جزو): همه را مخلوط و آسیاب کنند، هر بار یک قاشق غذاخوری از آن را با 2 لیوان آب بجوشانند تا یک لیوان بماند. صاف و شیرین کرده و میل کنند. - در این مدّت باید از خوردن غذاهای غلیظ و دیرهضم اجتناب کنند و به غذاهای آبکی و لطیف مثل سوپ ها بسنده کنند. از کته سبزیجات نیز می توان بهره برد. منابع: 1. ابوعلی سینا، قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، انتشارات سروش، چاپ یازدهم، 1389. 2. نفیس بن عوض کرمانی، شرح الأسباب و العلامات، مؤسسه احیاء طب طبیعی، چاپ اوّل، 1387. 3. حکیم محمداکبر ارزانی، طب اکبری، مؤسسه احیاء طب طبیعی، چاپ اوّل، 1387. 4. فن پیشگیری و راز طول عمر، سیّد محمّد موسوی، انتشارات زعیم، چاپ اوّل، 1390.
منبع: سایت جامع طب سنتی ایرانی اسلامی
مولف: محمد احمدی، کارشناسی ارشد تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی قزوین