مقالات

آناتومی اعتیاد: چگونه مواد مخدر مغز ما را مصادره می‌کنند؟

۲۹ دی ۱۳۹۴
 

 

 

   

  نوروساینس و طبیعت تریاک

 

   جک اوکانر، جوان 19 ساله آمریکایی آنقدر از خودش به خاطر اعتیاد به الکل و مواد مخدر عصبانی بود که اقدامی بزعم خود انتحاری انجام داد: پیوستن به تفنگداران دریایی. او در راه اعزام به پادگان آموزشی با خود می‌گفت: «آنجا درستم می‌کنند. یا خوب می‌شوم یا خلاص.»


       پس از سیزده هفته آموزش نظامی و تمرینات بدنی و ورزش‌های سنگین و ترک مواد، دوره آموزشی به پایان رسید. اما او بلافاصله مصرف را از سر گرفت. تکرار هر روزه ماجرا «پروتکت، حب، خیابان‌گردی.»

       پروتکت نام تجاری استامینوفن مخلوط با اکسی‌کودون است. اکس‌کودون یکی از رایج‌ترین داروهایی است که برای تسکین درد تجویز می‌شوند و یکی از فاکتورهای کلیدی در مناقشه در امر سلامت به شمار می‌آید، یعنی اپیدمی اعتیاد به مواد مخدر. این آغاز بحران است. تجویز بیش از اندازه و افراطی مسکن‌هایی از قبیل پروتکت که به تدریج در مصرف‌کننده اعتیاد بوجود می‌آورند و پس از مدتی فرد ناچار به جایگزینی آن با موادی می‌شود که ارزان‌تر ودر عین حال قوی‌تر باشند.

       بنا بر آمار انستیتوی ملی سوء مصرف مواد، مورد اوکانر نمونه‌ای از 5/2 میلیون نفری است که در آمریکا به هرویین و تریاک اعتیاد دارند. ظرف مدت سه سال او بیست بار سم‌زدایی شد و دوره ترک داروهای مسکن را پشت سر گذاشت. هر بار بی‌فایده، و چرخه دوباره از سر گرفته شد. چرا برای معتادان به تریاک و مشتقات آن ترک مصرف این‌ قدر مشکل است؟ علت را می‌توان در دوجمله علمی خلاصه کرد: طبیعت نیرومند تریاک و نوروساینس . این دو در کنار هم مغز آدمی را به‌نفع اعتیاد مصادره می‌کنند.

       دکتر سدون ساواژ، متخصص درد و اعتیاد در کالج دارموت می‌گوید: «سابقه مصرف تریاک به‌عنوان مخدر به 5 هزار سال پیش می‌رسد. نقاشی سومری از یک کپسول خشخاش وجود دارد که زیر آن نوشته: گیاه شادمانی.»

       اوکانر در سال آخر دبیرستان معتاد به الکل بود و امیدوار بود بتواند با مصرف ماده‌ای ملایم‌تر الکل را ترک کند. پیدا کردن جایگزین عمل مشکلی نبود، ولی تاثیر آن به مراتب مخرب‌تر بود. در سال 2012 ، در ایالات متحده 259 میلیون نسخه داروی مسکن تریاکی نوشته شده است، یعنی سهم هر آمریکایی یک قوطی. یک قوطی پروتکت هم نصیب اوکانر شد. «یک قوطی آن‌ را پودر کردم و ازراه بینی مصرف کردم.از هوش رفتم، ولی حس فوق‌العاده‌ای بود.»

اعتیاد چگونه بوجود می‌آید؟
       تریاک سبب تحریک واکنش آزاد شدن دوپامین در مغز می‌شود. دوپامین نوروترانسمیتری است که حس سرخوشی ایجاد می‌کند و روی عملکرد سیستم لیمبیک موثر است. سیستم لیمبیک مناطق مختلف مغز را با هم مرتبط کرده و حالاتی مانند لذت بردن از خوردن و آشامیدن و روابط جنسی را ایجاد می‌کنند. «این بخش از کهن‌سال‌ترین قسمت‌های مغز انسان در طول تکامل است که وجودش برای ادامه حیات انسان ضروری است.»

        مصرف تریاک و مواد مخدر خیلی سریع انسان را هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی وابسته می‌کند. قطع وابستگی فیزیکی که مرحله سم‌زدایی نامیده می‌شود، برای شخص معتاد کابوسی است که چند روز طول می‌کشد تا بدن به نبودن مواد عادت کند. جفری فرگوسن، متخصص سم‌زدایی، می‌گوید : «دیدن فردی که در حال سم‌زدایی است، می‌لرزد و تهوع دارد، غم‌انگیزاست.» علت اینکه شخصی مثل اوکانر پس از 20 بار ترک دوباره به مصرف روی می‌آورد، این است که سیستم لیمبیک دیگر قسمت‌های مغز را به اختیار خود در آورده است. قسمت‌هایی که منطق و قضاوت، برنامه‌ریزی و سازماندهی را به‌ عهده دارند، به اختیار بخشی در می‌آیند که مسئول لذت است. ساواژ می‌گوید: «این حالت ممکن است تا چندین سال پس از ترک و عدم استفاده از مواد ادامه داشته باشد. اعتیاد حافظه را به‌خدمت خود در می‌آورد، انگیزه را ازبین می‌برد و سیستم‌های بازدارنده را از کار می‌اندازد و مدام در حال تحریک حس تمایل به مصرف است.»

       اوکانر از تجربه خود این‌طور می‌گوید که تمامی تصمیم‌گیری‌هایش در خدمت ادامه مصرف بوده و پس از هربار مصرف تنها فکرش جور کردن مواد بوده برای بار بعد. در زمان اعتیاد سال‌ها به خانواده‌اش دروغ می‌گفت و از کارش می‌دزدید . پس از هر دوره 5 روزه سم‌زدایی در کلینیک، چند روز هوشیار و پاک بود، بعد طاقتش به پایان می‌رسید و هر گوشه‌ای را برای پیدا کردن کمی مواد زیر و رو می‌کرد.

       مسایل اقتصادی و اجتماعی قسمت مهمی از زندگی معتادین است. پیدا کردن شغل و محل زندگی و پس‌انداز برای این افراد کار آسانی نیست، از این جهت بسیاری از روی ناچاری به سمت مشاغل و روش‌های زندگی غیرقانونی روی می‌آورند. با افزایش تعداد افراد مصرف‌کننده مواد مخدر، ایالات متحده با کمبود مراکز ترک اعتیاد روبرو شده است. البته تعداد این مراکز از ایالتی به ایالت دیگر متفاوت است. نیازهای ترک اعتیاد تنها به سم‌زدایی خلاصه نمی‌شود بلکه این افراد علاوه بر دارودرمانی، به جلسات روان‌درمانی و تامین حمایت شغلی برای مدتی نسبتا دراز پس از ترک نیاز دارند. 90 درصد کسانی که پروسه ترک اعتیاد را بدون برخورداری از این تسهیلات می‌گذرانند، تقریبا بلافاصله به مصرف روی می‌آورند.

 

 

منبع: روزنامه سپید، 28 دی 94